Kanun [Akort]

Akort [değiştir]

Her saz için geçerli olduğu gibi kanun için de akort konusu çok önemlidir. Sazın falsosuz olması, yani tellerin kaliteli, burguların düzgün, mandalların çok iyi tesviye edilmiş olması, bağa mızrapların ne çok yumuşak ne de çok sert olmaması başlıca koşuldur. Kanun akordu önce oktav sesler daha sonra dörtlü ve beşli aralık sesler sistemine göre yapılır. Bu konuya girmeden önce Türk musikimizin ses yelpazesine bir göz atmamız gerekiyor. Bilindiği gibi Türk musikisi ses yelpazesinin en pes sesi, portenin altındaki Do (kaba çargâh) (Batıda Sol) sesidir. Yani sesler bu seviyeye kadar isimlendirilmiştir. Oysa kanunda en alt perde, portenin altındaki Re (Yegâh) (Batıda La) sesinin bir oktav daha altındaki “Re” sesinden başlar. Onun için böyle seslere biz “kaba” kelimesi ekleyerek tablonun gözünüzde canlanmasını sağlayalım.

Önce diyapazon sesi olan (Bizde re, batıda la) Neva sesinden başlayalım. Bunu bir oktav pesi Yegâh ve bir oktav daha pesi olan (kaba) Yegâh, sonra yukarıya çıkıp tiz neva seslerini kaynatalım. ( Akort yapma konusunda “kaynatma” deyimi seslerin birbiriyle uyumunu ifade eder.) Daha sonra portenin üzerindeki sol (Batıda re) Gerdaniye, tiz Gerdaniye, altta Rast ve (kaba) Rast. Bunlar takiben, Çargâh (bizde do, Batıda sol) kaba Çargâh, tiz Çargâh kontrol etmemiz gerekir. Dörtlü ve beşli ses aralıklarıyla akort ise, örneğin Acemaşiran-Kürdi, Dügâh-Neva, Dügâh-Hüseynî gibi aralıklarla ve bunların oktav kademelerindeki kontrolleriyle yapılır.

Bu şekilde sazlar ayrı ayrı çalındığında söz konusu fark herhangi bir sakınca yaratmaz. Ancak birlikte icra gerektiğinde 4 seslik transpoze fakını mutlaka dikkate almak gerekir.

Transpoze konusunu aşağıdaki şekil üzerinde görmek ve anlamak daha kolay olacaktır:

Burada da görüldüğü gibi:

la = re = 440 ana frekans la b = re b la# = re# olarak anılmaktadır.

Bu mandalların kullanılmasıyla Batı müziğinde majör veya minör tonlara karşılık gelen Türk müziği makamları elde edilir.

Şu anda 26 perdeli kanunda kullanılan mandal sistemi ve Batı müziği karşılıklarıyla Türk müziğinde kullanılan isimleri şöyledir:

Kanun yapımı ince bir işçilik, bol zaman ve emek gerektirmektedir. Bu kadar farklı malzemeyle ve farklı tekniklerin birarada kullanılmasıyla ortaya çıkarılan kanun, zarif ve hoş tınılı bir Türk sazıdır.